Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti: Stratejik Yenilikler ve Yeni İş Modelleri
1. Giriş
Elektrik piyasasında son yıllarda yaşanan dönüşümler ve yenilikçi düzenlemeler, yeni iş modellerinin geliştirilmesini gerektirmiştir. Bu bağlamda hazırlanan Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği Taslağı, toplayıcılık faaliyetlerini düzenlemeye yönelik önemli bir adımı temsil etmektedir. Yönetmelik taslağı, toplayıcıların elektrik piyasasında yürüttükleri faaliyetler ile bu faaliyetlerin usul ve esaslarını belirlemek amacıyla oluşturulmuştur. Elektrik piyasasında stratejik ve yenilikçi bir uygulama olarak dikkat çeken toplayıcılık faaliyeti, piyasadaki mevcut aktörlerin ve yeni katılımcıların, özellikle küçük ölçekli üreticilerin ve tüketicilerin daha etkin bir şekilde piyasaya dahil olmalarını sağlamayı ve enerji üreticileri ve tüketicileri için etkin ve verimli bir enerji yönetimi sunmayı hedeflemektedir. Bu yazıda, toplayıcılık faaliyetinin kapsamı, lisans alımı sonrası yapılması gerekenler, faaliyet kapsamındaki yükümlülükler, piyasadaki etkileri ve enerji depolama sistemleriyle olan ilişkisi ele alınmaktadır.
2. Toplayıcı ve Toplayıcılık Faaliyeti
Toplayıcılık faaliyeti, şebeke kullanıcılarının üretim ve/veya tüketimlerinin birleştirilerek işletilmesi kapsamında gerçekleştirilen piyasa faaliyetidir. Bu faaliyet, toplayıcılar yani toplayıcı lisansı veya tedarik lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından yürütülmektedir. Toplayıcılar, portföylerinde “Toplayıcılık Hizmet Anlaşması” imzalamış olduğu, bireysel olarak 50 MW'ı ve toplamda 2 GW'ı geçmeyen üretim tesislerini, tüketim kısıtı olmayan tüketim tesislerini, YEKDEM’den yararlanma süresi bitmiş veya bitmemiş* lisanssız elektrik üretim tesislerini ve elektrik depolama ünitelerini toplayabilirler.
3. Toplayıcılık Faaliyetinin Kapsamı ve Yükümlülükler
Toplayıcılar, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, ikili anlaşma piyasası, yan hizmetler ve dengeleme güç piyasalarında faaliyet gösterebilir. Bu faaliyetler, aktif elektrik enerjisi arz- talebinin dengelenmesi ve dengeleme mekanizmasıyla uzlaştırma süreçlerini içermektedir. Toplayıcılık faaliyetinde bulunacak tüzel kişiler herhangi bir dengeden sorumlu grubun üyesi ya da grubun tarafı olamayacaklardır.
Toplayıcıların, portföye dahil olacak tüketim tesisleri için Piyasa İşletmecisinin teknik kriterlerine uygun sayaç kayıtlarını ve lisassız üretim tesisleri için oluşturulacak uzlaştırmaya esas veriş çekiş birimi ile ilişkilendirilebilecek sayaç kayıtlarını tamamlamaları gerekmektedir. Dengeleme güç piyasası ve/veya yan hizmetler piyasasında bulunabilmek için portföylerindeki tesislere ölçüm sistemleri kurmalı, uzaktan kontrol sistemleri tesis etmeli ve gerekli alt yapıları oluşturmalıdır. Bu kapsamda, portföydeki üretim ve tüketim tahminlerinin yapılması ve TEİAŞ’ın taleplerinin** karşılanabilmesi gerekmektedir.
Oluşturulan yeni yönetmelik taslağı ile birlikte toplayıcılar aracılığıyla bölgesel veya ülke genelinde talep tarafı katılım hizmeti alınabilecektir. Talep tarafı katılımı hizmeti, sistem işletmecisinin talimatı doğrultusunda tüketim tesislerinin tüketimlerinin düşürülmesi suretiyle verilen hizmeti kapsamaktadır. Bu hizmet sadece toplayıcılar tarafından sağlanabilir. Hizmet süreci boyunca gerekli olan izleme, uzaktan okuma, uzaktan kumanda, doğrulama vb. donanımsal ve yazılımsal yatırımlar toplayıcı tarafından yapılır.
4. Piyasa Operasyonlarındaki Yenilikler
Dengeleme Bölgesi ve Minimum Kararlı Üretim Düzeyi (MKÜD) kavramları eklenmiştir. Dengeleme Bölgesi, TEİAŞ tarafından belirlenecek olan üretim, tüketim, müstakil depolama tesislerinin birlikte yer aldığı şebeke bölümünü ifade edecektir. MKÜD ise bir uzlaştırmaya esas veriş çekiş biriminin sürekli olarak çalışabileceği asgari aktif güç seviyesini ifade etmektedir.
Kesinleşmiş Günlük Üretim Planı (KGÜP) son bildirim saati 16:00’dan 15:00’a çekilmiş ve Bölgesel Yük Tevzi Merkezi (BYTM)’ne yapılan bildirimlerin son saati 15:00’den 14:30’a çekilmiştir.
Kesinleşmiş Üretim Planı Sapma Tutarı (KÜPST), toplayıcının portföyünde lisanslı santrallerle topluluk oluşturulması halinde uzlaştırmaya esas veriş çekiş birimi bazında ve kurul kararı tarafından belirlenen minimum tolerans katsayısı kullanılarak hesaplanacaktır.***
Toplayıcılık kapsamında fiziki dengelemenin de yapılması amaçlandığından hali hazırda piyasada bulunan fiziki değil ancak ticari dengeleme yapılabilen dengeden sorumlu grupların kademeli olarak azaltılacağı yönünde EPDK yorumları mevcuttur. Bununla birlikte dengeden sorumlu gruplar için taslak olarak görüşe açılmış Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nde yapılması planlanan önemli bir değişiklik dikkat çekmektedir. Dengeden sorumlu grup üyesi piyasa katılımcısı için hesaplanan dengesizlik oranının yüzde 20’den küçük veya eşit olması halinde ilgili piyasa katılımcısının bireysel dengesizlik miktarının tamamı dengeden sorumlu grup içerisinde değerlendirilecektir. Dengesizlik oranının yüzde 20’yi aşan kısmı için ilgili piyasa katılımcısının bireysel enerji dengesizlik tutarı hesaplanarak dengeden sorumlu tarafa yansıtılacaktır.
Dengesizlik Oranı Hesabı için taslak yönetmelikte verilen formül, örnekler ile birlikte aşağıda özetlenmiştir.
5. Enerji Depolama Sistemleri ve Toplayıcılık
Depolama tesisleri, toplayıcıların enerji piyasalarına katılımını çeşitlendirir. Enerjiyi düşük talep dönemlerinde depolayarak ve yüksek talep dönemlerinde serbest bırakarak, toplayıcılar enerji maliyetlerini optimize edebilir ve piyasa fiyat dalgalanmalarına karşı daha dayanıklı olabilirler. Depolama sistemleri ayrıca, şebeke hizmetlerine katkıda bulunarak frekans ve voltaj desteği gibi yardımcı hizmetler sunarak, şebeke istikrarını ve güvenilirliğini artırabilirler. Yeni yönetmeliklerle birlikte dengesizlik yönetiminde fırsat oluşturacak olan depolama tesisleri toplam faydayı artıracak ve fizibilite çalışmalarında yeni gelir kalemleri ve iş modellerinin oluşmasına imkan sağlayacaktır.
6. Sonuç
Toplayıcılık faaliyeti, elektrik piyasasında yenilikçi ve stratejik bir uygulama olarak dikkat çekmektedir. Bu faaliyet, enerji üreticileri ve tüketicileri için daha etkin ve verimli bir enerji yönetimi sunmayı hedeflemektedir. Yönetmelik taslağında yapılan değişiklikler ve getirilen yenilikler, toplayıcılık faaliyetinin kapsamını genişletmekte ve piyasa katılımcıları için yeni fırsatlar sunmaktadır. Bu sayede, enerji piyasasında daha rekabetçi, dinamik ve esnek bir yapı oluşturulması amaçlanmaktadır.
*Görüş talep edilmiştir. Nihai yönetmeliğe göre kesinleşecektir.
**Teiaş talepleri Teiaş şartnamesi yayımlandığında daha net ifade edilecektir.
***KÜPST hesabı ile ilgili ağırlıklı ortalama tolerans kullanılması görüşlerini EPDK tarafından olumlu bakıldığı belirtilmiştir.
